Sociale Controle in Iran

De huidige regering kent soms weinig begrip voor afwijkingen van de heersende (overheid)normen. Zowel in het publieke domein als in het onderwijs wordt bijvoorbeeld toegezien op bedekkende kleding en de scheiding der seksen. Relaties buiten het huwelijk worden afgekeurd: ongehuwd samenleven is uit den boze, jeugdige stelletjes dienen voortdurend rekening te houden met de moraalpolitie en het bestaan van homoseksualiteit wordt door de huidige president simpelweg ontkent. Maar ook hier zie je een kloof tussen norm en gedrag. Als je het niet van de daken schreeuwt, kun je veel doen. Dit geldt ook voor kledingsvoorschriften. De vrouwelijke helft van de natie – ook wel beschouwd als het gezicht van de Islamitische Republiek – hoort haar haar te bedekken en lichaamsvormen te verhullen. Sommige jonge dames dragen hun mantels echter zo strak dat hun vormen meer benadrukt dan verhuld worden, en vooral bij de jeugdige bevolking wil de hoofddoek nog wel eens ‘per ongeluk’ naar achter zakken. Maar ook inhoudelijk is er enige ruimte voor onderhandeling. Hoewel volledige vrijheid van meningsuiting vooralsnog een utopie is, is het publieke debat in Iran levendig en opvallend kritisch van toon.Toch blijven verschillende instanties druk uitoefenen op kritische leden van de bevolking. Zo worden activistische studenten bij vlagen simpelweg van de universiteit verwijderd en belanden de meest kritische intellectuelen in de gevangenis. Ook wordt ‘het publieke domein’ breed opgevat: terwijl de straat en het park in de gaten worden gehouden door de moraalpolitie, worden kinderen op school beurtelings gekozen tot ‘hulpje van de juf’ om – met notitieboekje in de hand – de sociale controle te vergroten. Deze kinderen mogen daarbij vooral helpen toe zien op de naleving van de schoolnormen: staan de anderen netjes in de rij? Welke kinderen maken tijdens de les teveel lawaai? Hebben de klasgenootjes geen ongezonde koekjes in hun broodtrommeltje? Hoewel een zekere mate aan sociale controle mijns inziens niet negatief hoeft te zijn en het huidige ‘takenpakket’ relatief onschuldig, riekt dit naar de bevordering van een verklikcultuur.Dat een dictatoriaal regime effect heeft op de opvoeding is niet moeilijk voor te stellen. Zelfs Khatami, voormalig president van Iran en criticus van de conservatieve gelederen binnen de politiek – waaronder de huidige president Ahmadinejad – besprak deze negatieve gevolgen. Hij argumenteerde dat het menselijke product van dictatorschap iemand is die lijdt aan dualiteit, wantrouwen en gebrek aan identiteit. Velen zouden daardoor hun heil zoeken in hypocrisie, overdrijvingen of een onderdanige houding om hun persoonlijke veiligheid te waarborgen.Toch hebben de repressieve maatregelen mijns inziens niet alleen maar negatieve effecten; in Iran blijken jongeren bijzonder inventief te zijn en worden wilskracht en doorzettingsvermogen gestimuleerd. Moderne communicatiemedia worden ingezet om vrienden te waarschuwen voor controles, waarop stelletjes of dames met uitdagend strakke kleding simpelweg een blokje om gaan. Toch worden ook Khatami’s opmerkingen desgevraagd beaamd door zowel Iraniërs buiten Iran als onder jeugdigen binnen Iran. In het belang van de veiligheid van een familie leren sommige kinderen al vroeg hun mening over bepaalde onderwerpen voor zich te houden en voorzichtig om te gaan met gevoelige opvattingen en wetenswaardigheden. Sommige kinderen krijgen de boodschap mee: ‘Thuis zeggen we dit, maar als iemand op school er naar vraagt, zeg je dat en dat, afgesproken?’
Elisa Scholte